مهمترین انواع خرما در جهان و ارقام مهم آن در ایران

تنوع خرما در جهان بسیار زیاد بوده و بین ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ رقم را مطرح کرده‌اند. در ایران نیز تعداد زیادی از ارقام خرما و در حدود ۴۰۰ رقم نام برده شده است. در این مجال قصد داریم با مروری کوتاه بر وضعیت تولید این میوه، مهمترین انواع خرما را در ایران و جهان برای علاقه‌مندان تشریح نماییم.

تولید خرما و سطح زیر کشت آن در جهان

خرما در بیش از ۳۴ کشور دنیا مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. از نظر سطح زیر کشت، عربستان، الجزایر و ایران به‌ترتیب بیشترین میزان سطح زیر کشت را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند. سطح زیر کشت خرما در ایران ۲۳۲ هزار هکتار بوده که حدود ۱۹۹ هزار هکتار آن بارور است. حدود ۸۵ درصد کل تولید انواع خرما در دنیا متعلق به کشورهای مصر، ایران، عراق، عربستان و پاکستان است. میزان تولید خرما در کشور حدود یک میلیون و چهارده هزار تن است و از این حیث ایران از بزرگترین تولیدکنندگان خرما در دنیا به حساب می‌آید. از نظر تولید و صادرات ایران بعد از مصر در رتبه دوم جهانی قرار دارد.

تولید خرما در ایران

درخت خرما در ۱۵ استان کشور مورد کشت قرار می‌گیرد. استان‌های کرمان، هرمزگان، خوزستان، بوشهر، فارس و سیستان بلوچستان حدود ۹۸ درصد تولید خرمای کشور را به خود اختصاص داده‌اند و جزء مناطق اصلی تولید خرما در کشور محسوب می‌شوند. حدود ۹۰ درصد تولید خرمای کشور مازاد مصرف داخلی است که این موضوع اهمیت صادرات این محصول را نشان می‌دهد.

خارک رطب و خرما

میوه درخت خرما در طول زمان رسیدن خود مراحلی راطی می‌کند که در این مراحل، تغییراتی در رنگ، بافت، مزه، اندازه و اجزاء تشکیل‌دهنده آن ایجاد می‌شود. این میوه در ابتدا سبز رنگ، سخت و حاوی مقدار زیادی آب و تانن بوده و مزه آن تلخ و گس می‌باشد. به تدریج از میزان آب و رطوبت میوه کم شده و قند آن افزایش می‌یابد. خارک از مراحل اولیه رسیدن خرماست که رنگ سبز و مزه اولیه تغییر کرده اما  میوه همچنان سفت می‌باشد. رطب نیز مرحله قبل از رسیدن کامل خرما بوده که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملا رسیده دارد.

تفاوت انواع خرما

عمده تفاوت انواع خرما در نوع قند و نیز میزان آب یا رطوبت موجود در آن می‌باشد. میزان کلی قند موجود در ارقام مختلف خرما متفاوت بوده اما اختلاف آنها زیاد نبوده و در حد چند درصد است. قند موجود در انواع خرما به‌صورت فروکتوز و گلوگز (قندهای احیا کننده) و نیز ساکارز است. خرماهای نرم در مقایسه با خرماهای خشک دارای ساکارز کمتری بوده اما قندهای احیا کننده و آب بیشتری دارند. به‌طور کلی میزان انرژی خرماهای نرم کمتر از خرماهای خشک و نیمه‌خشک می‌باشد.

انواع و ارقام خرما در جهان

در جهان بیش از ۳۰۰۰ رقم خرما وجود دارد که بعضی منابع به وجود ۴۰۰۰ رقم نیز اشاره می­‏کنند. در ارقام خارجی تنوع زیادی وجود دارد اما مهم‌ترین ارقامی که بازار مصرف خوبی در دنیا دارند عبارتند از: دگلت نور، مجول و خلاص. دو رقم اول مرغوب‌ترین و بهترین ارقام تجاری دنیا بوده و از اهمیت بالاتری برخوردار می‌باشند. رقم مجول گران‎ترین خرمای جهان و بومی مراکش بوده و در اکثر مناطق خرماکاری کشور سازگاری مناسبی نشان داده است. رقم دگلت نور بومی عراق بوده و در مناطق مرکزی استان خوزستان سازگاری خوبی نشان داده است.

انواع خرما در ایران

گفته می‌شود در ایران حدود ۴۰۰ رقم خرما وجود دارد. مهم­‌ترین ارقام تجاری خرما در ایران عبار­تند از: استعمران، پیارم، برحی، مضافتی، ربی، زاهدی، دیری، کبکاب، شاهانی و شهابی.

برخی از ارقام و انواع خرما در ایران توان رقابتی بسیار خوبی با ارقام خارجی دارند و می‌توان در آینده سطح زیر کشت آنها را افزایش داد مانند رقم عویدی (خوزستان) و فرسی.

انواع خرمای معروف استان‌های مهم تولید کننده در کشور

خرمای معروف خوزستان استعمران نام دارد که حجم زیادی از آن صادر می‌شود. خرمای معروف استان کرمان خرمای مضافتی، استان بوشهر خرمای کبکاب، استان فارس خرمای شاهانی، زاهدی و کبکاب، استان هرمزگان پیارم، منطقه جیرفت مضافتی و مرداسنگ و استان سیستان بلوچستان مضافتی و ربی نام دارد. در ادامه برخی از ویژگی‌های مهمترین انواع خرما در ایران تشریح می‌گردد.

خرمای استعمران

این رقم به نام‌هایی مانند سمبارون، سعمران و سایر نیز شناخته می‌شود. خرمای استعمران جزء ارقام نیمه خشک محسوب شده و از اواسط شهریور قابل برداشت است. دارای قند بالایی بوده و بیش از ۷۰ درصد سطح زیرکشت خرمای خوزستان را به خود اختصاص داده است. بیش از ۴۵ درصد صادرات خرمای کشور مربوط به این رقم می‌باشد. رنگ میوه در مرحله خلال (خارک) زرد است.

رقم خرمای پیارم

 این رقم جزء ارقام نیمه خشک و گوشتی و معروف‌ترین رقم در استان هرمزگان محسوب می‌شود. نخل‌های پیارم در دامنه انتهایی کو‌های زاگرس در شمال هرمزگان کاشته شده و معمولا به‌وسیله آب رودخانه‌های منطقه آبیاری می‌گردند. این نوع خرما معمولا به‌صورت ارگانیک تولید می‌شود. پوست نازک این میوه کاملا به گوشت چسبیده است. عمده قند موجود در این نوع خرما از نوع فروکتوز بوده که به راحتی در متابولیسم بدن مصرف می‌شود. خرمای پیارم با ظاهر زیبا و طعم بسیار خوب، به‌عنوان قند مجاز مصرفی برای افراد مبتلا به دیابت بسیار مناسب است. این رقم دیررس بوده و گران‌ترین خرمای ایران محسوب می‎شود.

خرمای زاهدی

خرمای زاهدی جزء ارقام نیمه خشک بوده و در بعضی مناطق کشور خشک به‌حساب می‌آید. نوع مرغوب آن دارای رنگ قهوه‌ای روشن، درشت و عاری از هر گونه آفت است. در استان‌های فارس، خوزستان و بوشهر تولید می‌شود. به دلیل قند بالای خرمای زاهدی، در صنعت در تهیه سرکه و الکل از آن استفاده می‎شود. این نوع خرما دیررس بوده و در کشورهایی مانند عراق و آمریکا نیز تولید می‌شود.

نوع مضافتی خرما

این نوع جزء ارقام نیمه‌تر بوده که به‌علت طعم خوش آن طرفداران زیادی دارد. رطب این نوع خرما بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بازار پسندی مناسبی دارد. به‌علت بافت نرم قابلیت نگهداری کمی دارد. دارای رنگ تیره، پر شهد و خوشمزه است. خرمای مضافتی علاوه بر کرمان در سیتان بلوچستان، ایرانشهر و مناطقی از اصفهان تولید می‌شود.

خرمای کبکاب

 خرمای کبکاب جزء ازقام تر و دارای رنگ قهوه‌ای تیره تا مشکی است و رقم عمده استان بوشهر محسوب می‌شود. بیشترین سطح زیر کشت خرمای کبکاب در منطقه دشستان استان بوشهر می‌باشد. در شهرستان کازرون نیز مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. خارک آن دارای مزه گس بوده و به همین دلیل استفاده چندانی ندارد و بیشتر به صورت رطب و خرما مصرف می‌شود. این میوه از اواسط شهریور ماه قابل برداشت است.

خرمای ربی

این نوع جزء ارقام نیمه خشک بوده و دارای رنگ قهوه‌ای تیره و هسته‌ای باریک می‌باشد. خرمای ربی بیشتر در استان سیستان و بلوچستان مورد کشت و کار قرار می‌گیرد و همزمان با رقم مضافتی می‌رسد. دارای میوه نسبتا بزرگ و قرمز نگ قرمز می‌باشد.

خرمای نوع شاهانی

این رقم در منطقه جهرم استان فارس به وفور مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. در میناب به‌نام شاونی، در فیروزآباد شونی و در حاجی‌آباد بندرعباس به‌نام خورک شونی نیز شناخته می‌شود. خرمای شاهانی دارای میوه کشیده، نوک باریک و رنگ زرد طلایی است و جزء خرماهای تر محسوب شده و طرفداران زیادی دارد.

خرمای مرداسنگ

خرمای مرداسنگ با میوه زرد رنگ، از نظر طعم و شکل به خرمای پیارم شباهت زیادی دارد ولی دارای بافت نرم‌تری است. این رقم علاوه بر استان کرمان در منطقه جیرفت و بندرعباس نیز کشت می‌شود. کیفیت عالی دارد و بیشتر به صورت خرما مصرف می‌گردد.

ارقام دیگر خرما در ایران

در ایران تنوع ارقام بسیار زیاد است. علاوه بر موارد تشریح شده از دیگر ارقام خرما در ایران می‌توان به ارقام گنتار، برهی، شهابی، آل مهتری، خضراوی، خاصویی (خاصی)، دیری، حلاوی، شیخالی، زریک و شکر اشاره کرد.

مقالات پیشنهادی مشابه

• انواع انجیر از نظر درخت و میوه
• انواع پسته و ارقام مختلف آن در ایران و جهان
• انواع شاه بلوط و ارقام مهم آن در جهان
• انواع زعفران و تفاوت‌های آنها